Xiêng Khoảng nổi tiếng với cánh đồng chum (tiếng Lào là Thồng Hảy Hín, tiếng Anh là Plains of Jars). Chum rải rác khắp địa phận Xiêng Khoảng, tập trung ở ba địa điểm chính xung quanh Phôn-xa-vẳn. Địa điểm 1: Bạn Ang. Địa điểm 2: Lắt Sén. Địa điểm 3: Bạn Sua, theo thứ tự cách Phôn-Xa-Vẳn 10km, 23km và 28km.
Thời kỳ chiến tranh chống Mỹ của Việt Nam, cánh đồng chum là nơi chịu nhiều bom đạn và nóng bỏng nhất nước Lào. 10 năm không quân Mỹ liên tục oanh tạc Xiêng Khoảng, hòng tiêu diệt Pathet Lào và ngăn chặn hậu cần của miền Bắc tiếp tế vào Nam qua đường mòn Hồ Chí Minh. Với con số 580.344 phi vụ, trung bình 8 phút/phi vụ, 24/24 giờ trong ngày, từ 1964-1973, khối lượng bom Mỹ rải xuống nơi này đủ để mỗi người dân chịu 350 tấn bom.
Bề mặt cao nguyên như trên mặt trăng, chi chít ao hồ nhân tạo to nhỏ khác nhau. Ngày nay, mỗi năm vẫn còn khoảng 50 người dân Lào thiệt mạng hay trở thành thương tật bởi những quả bom chưa nổ này.
Vì vậy, bom đạn đã trở thành một “sản vật” quen thuộc đối với người dân nơi đây. Trong khách sạn chúng tôi nghỉ lại điềm nhiên có mặt những chiếc gạt tàn thuốc làm bằng vỏ bom bi: hình quả ổi, quả dứa… màu vàng, màu bạc… Thậm chí vỏ bom tấn, bom B52 còn được dùng như vật liệu xây dựng, vật trang trí trong mỗi ngôi nhà, khu vườn nơi đây.
Bản Ang cách Phôn-Xa-Vẳn khoảng 10km về phía tây nam là nơi thu hút khách du lịch nhiều nhất. Địa điểm này nằm trên một ngọn đồi có độ cao khoảng 1.000m, cây cối thưa thớt. Một khoảng đất trống làm chỗ đậu xe đồng thời là nơi bán vé và đồ lưu niệm. Lối lên là những bậc thang làm bằng đá núi và bêtông. Leo qua bậc thang cuối cùng: cả một cánh đồng chum hiện ra trước mắt. Tôi bước gấp gáp, thế là đã được tận mắt nhìn, tận tay sờ được những chiếc chum bằng đá huyền thoại!
Chum đứng rải rác từng nhóm, đủ loại to nhỏ cao thấp, hình dạng khác nhau. Nhóm đứng phơi giữa trời, nhóm ẩn mình trong vòm cây xanh. Cái đứng, cái nghiêng, cái chìm xuống một nửa. Ở địa điểm này có 250 chum và duy nhất 1 cái có nắp.
Ngày nay trên cao nguyên cánh đồng chum cỏ xanh mênh mông, yên tĩnh thanh bình. Trên vùng đất phẳng xen một vài ngọn núi đồi nằm rải rác là khoảng hơn 650 chiếc chum đá khổng lồ có độ cao từ 1-3,5m và đường kính trên dưới 1m. Chiếc lớn nặng tới hơn 14 tấn với niên đại khoảng 2.500 năm đến 3.000 năm.
Một điều bí ẩn là những ngọn núi ở cách đây ít nhất mấy chục cây số, vậy người cổ xưa đã chế tác những chiếc chum này từ các khối đá trong thiên nhiên từ nơi nào và chuyển đến đây bằng cách nào?
Một bí ẩn nữa cũng chưa có lời giải đáp: những chiếc chum này được làm ra để làm gì? Cũng đã có những giả thiết:
1. Những chiếc chum khổng lồ này được làm trong thời gian trị vì của thủ lĩnh Khun Chương và dùng để đựng thức ăn, ủ rượu cho quân lính.
2. Những chiếc chum này dùng để làm mộ táng các vua quan, tù trưởng trong giai đoạn đó. Vị trí trong xã hội càng cao thì chum càng lớn. Cùng với thời gian, số chum này một nhiều tạo nên cánh đồng chum huyền thoại ngày nay.
Hiện nay các nhà khảo cổ, nghiên cứu về cánh đồng chum nghiêng về giả thiết thứ 2 nhiều hơn. Theo một nhà sử học Pháp, bà Madeleinen Colani, người đã đến cánh đồng chum từ năm 1930 dày công nghiên cứu, những chiếc chum khổng lồ này không phải là những chum ủ rượu. Chẳng lẽ lại mất công đục đá tảng làm những cái chum chỉ để ủ rượu ăn mừng vì để làm một cái chum mất không ít thời gian và công sức?
Bà đưa ra giả thuyết mỗi cái chum là một cái quách chôn người chết khi phát hiện những mảnh xương, răng người trong những chiếc chum khổng lồ này và rải rác xung quanh. Hơn thế nữa, trong một núi đá vôi gần Bạn Ang, bà phát hiện một hang động xuyên thẳng lên đỉnh đồi như ống khói, vách động còn dấu vết ám khói đen và cho đó là một lò hỏa thiêu.
Đến thăm động có hang thông lên trời, anh bạn Lào đi cùng cho biết: đây từng là nơi trú ẩn của bộ đội Pathet Lào và bộ đội tình nguyện Việt Nam trong thời kỳ chiến tranh. Do thời gian có hạn và đường đi còn khó khăn nên chúng tôi không đến được 2 địa điểm còn lại.
Về phía nam, cách Xiêng Khoảng 1km, trên một ngọn đồi có hai tượng đài kỷ niệm được xây dựng theo phong cách truyền thống của Lào: “Ghi công các anh hùng liệt sĩ” và “Tình đoàn kết chiến đấu Lào - Việt Nam”. Người dân địa phương kể cho chúng tôi nghe về những kỷ niệm keo sơn, đặc biệt của bộ đội Pathét Lào và quân tình nguyện Việt Nam cùng chung vai sát cánh trong hai cuộc kháng chiến chống kẻ thù chung của hai dân tộc Lào - Việt.
Cách Phôn-Xa-Vẳn 52km về phía bắc thuộc huyện Mường Khăm gần giáp tỉnh Hủa Phăn có hai suối nước nóng Ban Nọi (suối nhỏ) và Ban Nhầy (suối lớn) nhiệt độ lên tới 60oC. Một điểm khác biệt của Xiêng Khoảng so với các nơi khác trên đất Lào là ít chùa hơn. Chùa Phiawt được xây dựng từ năm 1564 nhưng chiến tranh đã phá hủy gần như toàn bộ. Xiêng Khoảng hấp dẫn khách du lịch bốn phương bởi cảnh quan hoang sơ, thiên nhiên trong lành, nguyên thủy.
